Deze pijp van de maand is een zeer bijzonder exemplaar. Het gaat hier om een hand gemaakte pijp van de Inuit uit het Arctische en Subarctische deel van Noord-Amerika. 

Als we kijken naar de beroemde ivoren pijpen van deze bevolkingsgroep in de grote collecties, dan gaat het over het algemeen om grotere pijpen met een fijne versiering en in sommige gevallen zelfs gebeeldhouwde delen. In dit geval gaat het om een veel praktischer model, zo klein dat je het in de zak kan steken en zonder enig probleem met één hand kan roken.

De basis van de pijp is gemaakt van ivoor, en door de patronen in het ivoor en het blauw worden van sommige structuren in het ivoor lijkt het hier te gaan om mammoet ivoor. De ketel van de pijp is gemaakt van gegoten koper, met een zeer dikwandige ketel met twee vlak uitlopende lippen aan de ketelrand. Aan de voorzijde van het pijpje is een ivoren oogje gemonteerd. De kop en steel zijn aan elkaar verbonden met een lederen koord, dat moet voorkomen dat het kopje valt en kwijtraakt.

De combinatie van materiaal, productiemethode, model en patina lijken aan te geven dat het hier gaat om een pijp uit het midden van de 19e eeuw. Omdat dit type pijpen veelal door een roker zelf zijn gemaakt zijn ze uniek. Als we de diverse verschijningsvormen van deze pijpen proberen te generaliseren dan is deze datering waarschijnlijk. Maar zelfs dan is de constructie van dit pijpje afwijkend van wat we normaal tegenkomen.

De lengte het pijpje is 14,7 cm, de breedte 2,5 cm en de hoogte 4,2 cm.

De pijp van de maand betreft dit keer een bijzondere pijp van de Franse firma Gambier. De pijp is gemaakt naar aanleiding van een aanslag op de Franse keizer Napoleon III. Gezien de zeldzaamheid zal de pijp slechts korte tijd in productie zijn geweest. Hij staat niet afgebeeld in de catalogi van Gambier en ook het vormnummer is onbekend. De pijp heeft een figurale ketel en een oplopende steel met manchet. De ketel is in de vorm van het borstbeeld van een man met baard. Onder zijn kraag is een geknoopte sjaal rond zijn hals gedrapeerd. In het gelaat van de man zijn bewust een aantal strepen rood emaille aangebracht waardoor de indruk wordt gewekt dat hij gewond is. De baard is geaccentueerd met dikke strepen wit emaille. De veel gebruikte tekst ‘Gambier à Paris’ ontbreekt op deze pijp, evenals het vormnummer. Aan de onderzijde van de ketel is de pijp gemerkt met JG.

De pijp stelt het borstbeeld voor van Felice Orsini en is rond 1858 door Gambier uitbracht. De reden om deze pijp met de beeltenis van de Italiaanse revolutionair Felice Orsini (10 december 1819 – 13 maart 1858) te produceren, is de mislukte aanslag die Orsini in 1858 pleegde op de Franse keizer Napoleon III. Bij deze aanslag, die Orsini met drie andere personen pleegde door bommen te gooien, kwamen twaalf mensen om het leven en raakte 156 mensen gewond. Keizer Napoleon bleef ongedeerd maar zijn echtgenote, keizerin Eugénie, lag gewond op straat. Tijdens de rechtszaak voerde Jules Favre (die behoorde tot een groep vooraanstaande republikeinen die de belangrijkste oppositie tegen de keizerlijke regering vormden) de verdediging voor Orsini, die uiteindelijk ter dood werd veroordeeld. Tijdens het volbrengen van zijn straf riep hij: “Evviva l’Italia ! Evviva la Francia !”. Tijdens de aanslag raakte hij zelf gewond, dit wordt uitgebeeld door het rode emaille op zijn voorhoofd.

Frankrijk, Givet, firma J. Gambier, circa 1858. De hoogte is 5,3 cm en de lengte van de steel 2 cm.

Paul von Hindenburg op pijpen uit het Westerwald

Paul von Hindenburg (1847-1934) is een van de bekendste politieke en militaire leiders uit de geschiedenis van Duitsland. Hij maakte naam in onder meer de Slag van Sedan (1870) en was geliefd als veldmaarschalk tijdens de Eerste Wereldoorlog. Hij was de tweede rijkspresident van de Duitse Weimarrepubliek in het interbellum (1925-1934). In 1919 gaf hij samen met Ludendorff onder meer de Joden en de linkse politici de schuld dat Duitsland de Eerste Wereldoorlog verloren had. Vanaf 1929 vertoonde hij steeds meer autoritair en weinig democratisch gedrag. Von Hindenburg benoemde, kort voor zijn dood, in januari 1933 Adolf Hitler (1889-1945) tot rijkskanselier.

Op 28 juli begon de Eerste Wereldoorlog met de Oostenrijks-Hongaarse invasie van Servië, gevolgd door onder meer de Duitse aanval op Frankrijk via België en Luxemburg. Terwijl op het westfront hard werd gevochten vielen, veel sneller dan verwacht, de Russen Oost-Pruisen binnen. Op 26 augustus 1914 wisten de Duitse troepen onder leiding van Hindenburg de Russen een verpletterende nederlaag te bezorgen in de Slag bij Tannenberg. Veel Russen werden toen gevangen genomen. 

Op de eerste twee pijpen staat aan de ene zijde een portret van Hindenburg, met daaronder zijn naam en zijn op de andere zijde Russische gevangenen afgebeeld. Onder de gevangenen staat: Russ. Gefang. De pijpen met deze voorstellingen hebben een met bladeren versierde vormnaad.

De pijp met de Russische gevangenen is vermoedelijk later, toen de gevangenneming van de Russen niet meer actueel was, omgezet in en pijp met aan de ene zijde nog steeds het portret van Hindenburg met zijn naam, maar op de andere zijde het IJzeren kruis. Deze pijp heeft geen versiering langs de vormnaden.

Deze pijpen zijn gevonden in de plaats Hilgert in het Westerwald en zullen ook in die omgeving gemaakt zijn.

Deze keer een portretpijp van de firma Julius Wingender & Co uit Höhr (thans Höhr-Grenzhausen in het Westerwald) met het gezicht van Prins Hendrik von Mecklenburg-Schwerin (1876-1934). Hendrik was de derde zoon van groothertog Frederik Frans II van Mecklenburg-Schwerin en diens derde echtgenote prinses Marie van Schwarzburg-Rudolstadt. Op 7 februari 1901 trouwden Prins Hendrik en Koningin Wilhelmina. Hendrik en Wilhelmina waren familie van elkaar. Hendriks betovergrootouders tsaar Paul I en diens vrouw Maria Fjodorovna waren tevens de overgrootouders van Wilhelmina. Het huwelijk tussen Hendrik en Wilhelmina was niet erg gelukkig. Hun enige dochter prinses Juliana zou na de Tweede Wereldoorlog Koningin worden.

Het huwelijk tussen Hendrik en Wilhelmina was ook in Duitsland een gebeurtenis die heel belangrijk gevonden werd en waarvan de kranten volstonden. Het is dus niet vreemd dat een Duitse firma een portretpijp van Hendrik vervaardigd heeft.

Opvallend is dat in de catalogus van Julius Wingender de naam van Hendrik als Hendrick geschreven is, terwijl op de pijp de naam, als intaglio stempel, wel correct gespeld is. In de catalogus van Wingender is te zien dat deze firma een heel aantal portretpijpen van hoogwaardigheidsbekleders heeft gemaakt, zoals ondermeer Koningin Victoria, Koning Edward VII, Gladstone en Baden-Powell. Veel van dit soort pijpen waren bestemd voor de Engelse markt.

Aan de afdruk op de steel is te zien dat daar, voor de bevestiging van de steel, een vernikkeld messing busje zat.

Jonaspijpen zijn in verschillende centra gemaakt. De vroegste Jonaspijpen zijn vermoedelijk in Hoorn/Enkhuizen en Amsterdam in de jaren twintig van de 17e eeuw ontstaan. Het waren pijpen voor zeelieden. De vroegste Jonaspijpen hebben een kleine bolle ketel met een hoogte van ca. 14 mm. Al snel ontwikkelde de Jonaspijp tot een fraaie pijp waarvan het gezicht de roker aankijkt en die ook andere rokers dan zeelieden aansprak. Vooral in Amsterdam en in Gouda zijn veel Jonaspijpen gemaakt, die typologisch soms wel en soms niet goed te onderscheiden zijn. Jonaspijpen uit andere centra wijken van deze pijpen soms heel duidelijk af, zoals die uit Leiden en Maastricht. Maar ook die uit bijvoorbeeld Haarlem en Groningen vertonen een eigen karakter. De Jonaspijp was zo populair dat deze zelfs in Keulen nagemaakt is.

Langzamerhand werd het model langgerekter, de vormgeving werd minder fraai en het reliëf vervaagde. Ook het oor kreeg een S-vorm. De ketelvorm sloot in die tijd aan bij de algemene vormontwikkeling van de pijp, die van het dubbelconische model evolueerde naar het trechtermodel.

Vanaf de jaren zestig van de 17e eeuw verschijnen er bij de Goudse Jonaspijpen letters op de steel, ter plaatse van de opengesperde bek van de walvis. Deze letters waren veelal het merk van de pijpenmaker. 

De hier getoonde pijp is vermoedelijk kort na 1700 gemaakt en draagt de letters RI. RI gekroond is het merk van de Goudse pijpenmaker Reinier Jeroense Reijnhart, die in ieder geval tussen 1702 en 1721 in Gouda pijpen gemaakt heeft. De pijp is in Gouda gevonden.

Opvallend is de beschildering van deze pijp. Slordig aangebracht in de kleuren rood en zwart. Of deze beschildering door de pijpenmaker zelf aangebracht is, valt niet te achterhalen.

Deze maand een goedkoop arbeiderspijpje gevonden in Amsterdamse bodem. Geen spectaculaire vondst wat schoonheid betreft, maar wel bijzonder vanwege de drie ingekerfde lijnen rond de ketel. Deze lijnen zijn waarschijnlijk door de eigenaar van de pijp met een mes of ander scherp voorwerp aangebracht. Ze lijken geen functie te hebben. Misschien uit verveling of als decoratie heeft de roker deze specifieke kenmerken in de hard gebakken klei gekerfd.

De zwaar gerookte pijp heeft een ovaal model met een spoor en langs de steelzijde van de ketel een radering langs de ketelopening. Op de linker zijkant staat het merk 81 gekroond dat via de pijpenvorm in de klei gedrukt is. Het merk 81 gekroond was in Gouda in gebruik vanaf 1737 tot en met 1899. De pijp zal gemaakt zijn door de Goudse pijpenmaker Cornelis Pietersz. Sonne, die dit merk vanaf 1737 tot zijn overlijden in 1772 in eigendom had, of zijn weduwe Martijntje Pieterse Porens die het bedrijf nog twee jaar heeft voortgezet.

Victor Emanuel II van Italië werd in 1820 geboren in Sardinië als oudste zoon van prins Karel Albert, de latere koning van Sardinië, en prinses Maria Theresia van Toscane. Hij werd  koning van Sardinië vanaf 1849, en hij kreeg op 17 maart 1861 de titel koning van Italië, de eerste koning van het verenigde Italië, een titel die hij droeg tot zijn dood. Tijdens de Eerste Italiaanse Onafhankelijkheidsoorlog (1848-1849) vocht hij onder het bevel van zijn vader. Steeds streefde hij naar de eenwording van Italië.  Oostenrijk-Hongarije werkte hem daarin tegen en viel Piëmont binnen, maar de Fransen schoten Sardinië te hulp en ze veroverden ook Lombardije op Oostenrijk. Toen Garibaldi het ‘Koninkrijk der Beide Sicilië’ veroverde en Victor Emanuel en Garibaldi beide uit verschillende richtingen in 1860 de Kerkelijke Staat binnentrokken werd Italië verenigd. Vanwege zijn rol wordt Victor Emanuel in Italië wel aangeduid als de Vader des Vaderlands.

In 1878 kwam hij te overlijden en werd opgevolgd door zijn zoon Umberto I.

Op een pijp van Dutel-Gisclon is Victor Emanuel als Koning van Italië afgebeeld. De pijp heeft het catalogusnummer 756 en heeft het merk DG. Op de onderrand staat Victor Emanuel. Vermoedelijk vervaardigd in de periode 1870-1895.

Dutel Gisclon was in Montereau (Seine-et-Marne, Frankrijk) gevestigd. De firma Gisclon werd in 1829 in Lille opgericht. Rond 1870 is de fabriek naar Montereau verplaatst en samengegaan met Dutel. hier werden de pijpen met DG gemerkt. Na een brand in 1895 zijn mallen van de fabriek overgenomen door Victor Belle in Erôme-Serves.

Deze maand een zeldzame wapenpijp uit de periode 1700-1720. Op de linkerkant van de tabaksketel staat het gekroonde wapen van Harderwijk met een naar links klimmende leeuw en op de steel in reliëf HARDERWYCK. Op de rechterkant van de ketel staat het wapen van Gelderland met op de rechterhelft de klimmende Gelderse leeuw en op de linkerhelft de klimmende Gulikse leeuw. Rechts op de steel staat in reliëf (ondersteboven) GELDERLANT. 

Het Gelderse wapen is een gecombineerd wapen. Karel V voerde na de Gelderse oorlogen (tot 1543) als wapen voor Gelre twee wapens: de Gelderse leeuw en de leeuw van Zutphen. De graven van Gelre waren ook graven van Zutphen. De wapens werden zowel afzonderlijk afgebeeld, of in een enkel wapen gecombineerd zoals hier op de pijp, waarbij de leeuwen naar elkaar toegewend zijn. Dit combinatiewapen Gelre-Zutphen werd tot 1799 gebruikt.

Rondom beide wapens zijn bladertakken aangebracht. Mogelijk is de pijp vervaardigd ter gelegenheid van een historische gebeurtenis waarin Harderwijk een belangrijke rol speelde. 

De pijp is ongemerkt, hoogte 4 centimeter. Bodemvondst Zaandam. Collectie Kees Faas.

Deze maand een 18e eeuwse pijp met het hielmerk 59 gekroond met een bijzondere steelversiering. De pijp is van een bijzonder type. Een laat trechtermodel met een vrij korte steel. Het model van dit soort pijpen is te dateren tussen 1720 en 1735. Het hielmerk 59 gekroond was het eerst in bezit van de Goudse pijpenmaker Rut Boot. Deze was tussen 1730 en 1760 werkzaam. De pijp moet dus vanaf 1730 worden gedateerd. Toen Boot deze pijp in productie nam werd dit type pijp niet veel meer gemaakt, omdat toen het ovale pijpenmodel al in ontwikkeling was. 

Het merk was na Rut Boot nog tot 1914 in gebruik. De pijpenmakers die dit merk in de 18e eeuw na elkaar bezaten behoorden tot de kleinere tot middelgrote pijpenmakers. Pijpen met dit merk werden niet tot nauwelijks uitgevoerd en dus moest Rut Boot zijn pijpen vooral op de binnenlandse markt afzetten. 

De pijp is goed geglaasd en behoort tot de fijne pijpen. De steel van de pijp is versierd met bloemen en takken met opgekrulde bladeren. Zo’n twee centimeter achter de kop van de pijp is de steel verdikt met een knoop. Op de knoop staat aan de linkerzijde een duif en rechts een zwaan. Onder de knoop staan bloemen met ranken en bladeren. 

Elleboogpijpen werden na circa 1860 populair. Op de bovenste pijp staat een stoomtrein afgebeeld met daaronder aan beide zijden van de ketel bloemranken. De vormnaad is fraai afgewerkt met bladeren. In de tweede helft van de 19e eeuw werden techniek en uitvindingen zeer populaire onderwerpen. De kranten stonden vol van artikeltjes over nieuwe bruggen, stoomschepen en allerlei uitvindingen. Het was dus voor een pijpenmaker interessant om bij deze tijdgeest aan te sluiten en pijpen met afbeeldingen van bijvoorbeeld treinen, stoomschepen en later ook de paardentram en fietsen op de markt te brengen. Of de hier afgebeelde pijp met een stroomtrein en het onderschrift ‘IN GOUDA’ gemaakt is om aan te sluiten bij deze interesse onder de burgerij of dat deze gemaakt is vanwege de opening van het station Gouda in 1869, is niet duidelijk. 

Het eerste station van Gouda was een klein houten gebouwtje. Het werd in 1855 gebouwd tijdens de aanleg van de NRS-lijn (Nederlandsche Rhijnspoorwegmaat-schappij) Utrecht-Rotterdam. Aan het einde van de jaren zestig van de negentiende eeuw werd Gouda een knooppunt als de NRS een spoorlijn naar Den Haag aanlegt. Er moest toen dus een nieuw station komen dat in 1869 werd geopend. 

Dat de zogenaamde elleboogpijpen populair waren blijkt wel uit de vele verschillende pijpen met deze vormgeving. Hier twee voorbeelden:

De eerste is een elleboogpijp met ribben en een met bladranken versierde platte steel met de tekst H. VAN DER POOL IN GOUDA van de pijpenmaker Hendrik van der Pool die van 1839 tot 1874 in Gouda werkzaam was. 

De tweede elleboogpijp heeft op een steelverdikking het Goudse wapen en het merk  WL gekroond is eveneens van Hendrik van der Pool. Op de steel van deze pijp staat het modelnummer 9.

William Shakespeare was de allerberoemdste schrijver van Engeland en misschien wel van de gehele wereld. Deze waardering is niet alleen gebaseerd op de kwaliteit en schoonheid van zijn werk, maar ook vanwege zijn enorme invloed op de Engelse taal, waarin nog steeds honderden woorden, uitdrukkingen en citaten aan hem zijn toe te schrijven. Hij werd geboren in Stratford-upon-Avon in april 1564. Een exacte geboortedatum is van hem niet bekend. Hij verliet Stratford in 1586 of 1587, en omstreeks 1588 arriveerde hij in Londen. Het duurde daarna nog vier jaar voordat hij als acteur en als schrijver succes kreeg. Shakespeare werd een rijk man in de jaren waarin hij in Londen woonde en werkte. Shakespeare stopte in 1613 met werken. Hij overleed op 23 april 1616, ongeveer op zijn 52e verjaardag.

De hier getoonde pijp is gemaakt in Glasgow (Schotland) door de pijpenfabriek William White & Son. De pijp toont Shakespeare met snor en baard en halflang haar. De firma White is in 1806 opgericht en werd in 1955 opgeheven. De naam Shakespeare is als een intagliostempel met een metalen stempel op de pijp aangebracht nadat de pijp uit de mal is gehaald. De pijp is bedekt met een meerschuimkleurige lak. De hoogte is 4,9 cm. 

Op het busje aan de steel staat Whites Allsorbo Patent Scotland. Allsorbo duidt op het gebruik van een bijzonder lichte en poreuze klei die door deze firma was ontwikkeld. Het gebruik van deze klei moest de rookeigenschappen van pijpen verbeteren door een betere opname van vocht. Op 6 juli 1898 werd Allsorbo geregistreerd als een nieuw handelsmerk van William White & Son, 15 Gibson Street, Glasgow. De pijp is dus na deze datum gemaakt. Deze pijp behoort bij een reeks figurale pijpen die door de firma White aan het einde van de 19e eeuw en het begin van de 20e eeuw op de markt zijn gebracht. Hoelang deze pijp in productie is gebleven is onduidelijk, maar dit kan zijn tot aan 1955 toen de firma sloot.

Deze maand een bijzonder Oranjepijpje van een onbekende Goudse pijpenmaker voor het kroningsjaar 1898. Dit kleine sigarenpijpje heeft een hoogte van 3,7 centimeter.

Op 6 september 1898 kreeg Nederland een nieuwe vorstin. Prinses Wilhelmina werd toen ingehuldigd als koningin in de Nieuwe Kerk in Amsterdam, een week na haar 18e verjaardag. Dit onder het toeziend oog van koningin Emma, die als regentes acht jaar lang het koninklijk gezag voor haar dochter had waargenomen. Wilhelmina werd in 1880 geboren, als dochter van koning Willem III en diens meer dan veertig jaar jongere echtgenote Emma. Toen ze vier jaar was overleed Wilhelmina’s enige nog levende broer, Alexander, en werd zij officieel troonopvolgster.

De kroning was een enorm evenement. Er was een week vol feesten, die gevierd werden door het hele land. Maar de kroning was ook niet onomstreden. In Amsterdam werden bijvoorbeeld de ruiten van socialisten, die niet mee wilden doen aan het festijn, ingeslagen door Oranjegezinden.

Uiteraard kwamen er, net zoals tegenwoordig, veel souvenirs als herinnering aan de kroning op de markt. Daaronder ook pijpen zoals van de firma’s Jan Prince & Cie en Pieter Goedewaagen, met fraaie portretten van Wilhelmina. Het hier afgebeelde sigarenpijpje is daarentegen zeer slecht gemaakt. De twee helften van de mal sloten niet goed op elkaar aan, waardoor de tekst KRONINGSJAAR 1898 verspringt. Ook de versieringen in de vorm van bladranken zijn van een zeer magere kwaliteit. Omdat deze pijp niet gemerkt is kan de pijpenmaker niet achterhaald worden. Het is ondenkbaar dat een van de gerenommeerde pijpenfabrieken zo’n wangedrocht op de markt gezet heeft. Vermoedelijk is het dus een klein bedrijf geweest dat al aan het afbouwen was en zo nog een graantje van de feestvreugde wilde meepikken. De slecht gemaakte mal laat duidelijk zien, dat er in het bedrijf dat het pijpje op de markt gebracht heeft, door geldgebrek, geen goede investeringen meer konden worden gedaan. Aan twee bedrijfjes kan dan bijvoorbeeld gedacht worden: Het bedrijf van de weduwe van Thomas Binnendijk, die het bedrijf van haar man van 1871 tot 1899 voortzette en het bedrijf van de weduwe van Johannes Pzn. van der Kleijn, die haar mans bedrijf van 1881 tot 1899 in stand hield.