PKN Kwartaalblad, nr 174 (oktober 2024)
De 174e uitgave van het PKN kwartaalblad is een thema nummer waarin de vraag waarom kleipijpen zo interessant zijn voor archeologen en historici centraal staat.
Dat kleipijpen op heel veel plaatsen worden gevonden en mensen vaak geïntrigeerd zijn door deze kleine voorwerpen betekent niet dat het alleen maar leuke voorwerpjes zijn om naar te kijken. Ze vertellen veel over de gebruikers en makers, en zijn verbonden met de cultuur van het roken en de tabak in het dagelijks leven van mensen. Maar er is veel meer waarover pijpen archeologen kunnen informeren. Immers het is, in zijn vele verschillende verschijningsvormen, het meest algemene gebruiksvoorwerp vanaf het begin van de 17e eeuw, dat overal wordt teruggevonden. Pijpen zijn goed te dateren, vaak binnen een korte tijdsspanne en geven veel mogelijkheden om vondstcomplexen verder te analyseren en te duiden.
Goudse pijpen waren zo’n 200 jaar lang de beste pijpen die in West-Europa gemaakt werden en waren maatgevend voor vele tientallen productiecentra in binnen- en buitenland. In Nederland waren er verschillende steden waarvan de pro-
ducten vaak goed onderling te onderscheiden zijn. Het meest recente overzicht van bekende productiecentra in Nederland is in 2011 gepubliceerd, maar is door de snelle ontwikkeling van het onderzoek inmiddels wat verouderd. De productie in Gouda was enorm en Goudse pijpen werden over de gehele wereld geëxporteerd. Van de totale Hollandse beroepsbevolking was in 1737, toen de Goudse pijpennijverheid op zijn hoogtepunt was, 1.4 tot 2.1% een Goudse pijpenmaker.
In dit boekje wordt in een paar hoofdstukjes de betekenis van het onderzoek naar kleipijpen voor archeologen en historici beschreven en geïllustreerd. De beschrijving is vooral gericht op voorbeelden waar, door de kennis over de kleipijpen en de kleipijpennijverheid, extra informatie is of wordt gegenereerd, die door archeologen gebruikt kan worden. Onderzoek waarbij de pijpen en de pijpennijverheid ‘alleen maar’ illustraties zijn van bestaande kennis, is zoveel mogelijk weggelaten. Uiteraard raken deze twee benaderingen elkaar en is enige vermenging niet geheel te vermijden.